Toegankelijkheid: onze enquête

Dit jaar wijdt de Brailleliga haar traditionele sensibiliseringsweek aan de communicatie- en informatiekanalen die door blinde en slechtziende personen worden gebruikt. Met een enquête achter de hand, pleiten we voor meer toegankelijkheid, zowel in het echte leven als online!

Hoe blijven blinde en slechtziende personen op de hoogte in een wereld waar digitalisering de bovenhand neemt en bijna alles steunt op visuele informatie? Hoe communiceren zij met hun omgeving, diensten en overheden? We hielden een enquête in samenwerking met AQ Rate bij 525 blinde en slechtziende personen in heel België – studenten, werkenden, werkzoekenden en gepensioneerden. Zij deelden met ons welke hulpmiddelen ze gebruiken, welke obstakels ze tegenkomen en wat er beter moet.

Beperkte toegang tot informatie

De resultaten spreken voor zich: 89 % van de respondenten heeft het gevoel dat ze door hun visuele handicap informatie mislopen. Vooral vrouwen, jongeren onder de 34 en 55-plussers ervaren dit gemis. Welke informatie gaat aan hen voorbij? 77 % mist de informatie op affiches en borden (zoals aankondigingen van culturele evenementen, plattegronden, bewegwijzering, vertragingen in stations, promoties in winkels, etc.).  63 % mist nieuws uit de pers en media (bij ons over de taalgrens gebeurt dit bijvoorbeeld bij tv-reportages waarin uitspraken in een vreemde taal niet meer zoals gewoonlijk worden gedubd, maar ondertiteld).

62 % ervaart een gemis aan informatie in sociale interacties, met name door het ontbreken van non-verbale communicatie. 19 % ervaart dit op het werk, 11 % ondervindt dit op school. 3 % heeft hier last van in het openbaar vervoer (wanneer er geen audiovoorzieningen zijn om haltes of bestemmingen aan te kondigen). Dit leidt tot gevoelens van verlies van zelfstandigheid (82 %), frustratie en stress (63 %) en beperkte sociale interactie (57 %).

Ook in de digitale wereld hebben blinde en slechtziende personen het gevoel dat ze info mislopen. Bijna 9 op de 10 gebruikt regelmatig communicatiehulpmiddelen zoals apps, berichten of sociale media. Om deze te gebruiken, maken ze gebruik van verschillende hulpmiddelen: 43 % gebruikt vergroting, 37 % geeft de voorkeur aan spraak (waarvan meer dan de helft jonger is dan 34 jaar), 8,4 % gebruikt braille (mits de documenten in braille beschikbaar zijn, wat zeldzaam is). Veel gebruikers combineren verschillende hulpmiddelen: 23 % gebruikt zowel vergroting als spraak, en 13 % combineert braille en spraak.

Op de computer geven respondenten de voorkeur aan braille boven audio voor het bewerken van tekst (49 %), het lezen van complexe documenten (47 %) of bij de aanwezigheid van tabellen en grafieken (28 %). Spraak heeft het voordeel dat het multitasking mogelijk maakt.  68 % van de respondenten geeft de voorkeur aan spraak op de computer en 77 % op een smartphone. 4 %  van de respondenten gebruikt geen enkel van deze hulpmiddelen. Ondanks het wijdverspreide gebruik ondervindt 71 % van de respondenten problemen met deze hulpmiddelen, vooral occasionele braillegebruikers en jongeren onder de 34 jaar. Vergroting – het meest gebruikte hulpmiddel – heeft zijn beperkingen, omdat het geen overzicht van een document biedt en enkel nuttig is voor slechtziende personen. Blinde personen geven de voorkeur aan spraak, zoals Alexandre, een advocaat en occasionele braillegebruiker: “Op het werk gebruik ik twee spraakprogramma’s: JAWS en Kurzweil 1000. Ik combineer deze niet met braille, omdat het te veel tijd kost. Ik heb braille pas laat geleerd dus kan ik het niet efficiënt gebruiken. Ik vind het sneller en handiger om een softwareprogramma goed onder de knie te krijgen. Maar dat is een persoonlijke keuze.”

60 % van de respondenten die braille en/of spraak gebruiken, ondervindt moeilijkheden bij het toegankelijk maken van digitale inhoud met hun aangepaste software of brailleleesregel.

De grootste obstakels op websites en apps zijn de contrasten of llettergroottes die niet aangepast kunnen worden, de alternatieve inhoud zoals beschrijvingen van foto’s of grafieken die ontbreekt, de website die niet compatibel is met spraaktechnologie en de afwezigheid van braille- of audioversies van documenten.

Daarnaast is de installatie van specifieke software, zoals ZoomText (voor vergroting) of JAWS (voor spraak), vaak problematisch. Op een privécomputer gaat dit meestal vlot, maar op een bedrijfscomputer is dit een ander verhaal.

“Sommige werkgevers weigeren of aarzelen om deze software te installeren. Veel hangt af van IT-ers en de netwerkconfiguratie van het bedrijf (lokaal of niet). Het vormt een groot obstakel omdat de beveiligingsparameters moeten worden aangepast en veel IT-teams zijn niet gesensibiliseerd over de visuele handicap,” legt Alexandre Gérard uit, adviseur technische aanpassingen bij de Brailleliga. 

En braille?

200 jaar na de uitvinding door Louis Braille wilden we weten hoeveel blinde en slechtziende personen gebruikmaken van dit schrijfsysteem. Het resultaat: 27 % van de respondenten is ermee vertrouwd. Dit komt neer op 69 % blinde personen en 14 % slechtziende personen. Van deze groep gebruikt 45 % het dagelijks (met name de Nederlandstalige, blinde, werkende mensen en de 35-54-jarigen), 12 % gebruikt het vaak. Dit betekent dat meer dan de helft van de braillisten regelmatig gebruikmaakt van braille.

Marie-Jeanne Nachtergaele, Diensthoofd Begeleidingsdienst: “Ik denk dat de meeste mensen eerder verbaasd zullen reageren dat dit percentage vrij laag is. Deze cijfers lijken mij toch aanvaardbaar. Er zijn veel meer slechtziende personen dan blinde personen in de wereld. Niet alle slechtziende personen hoeven gebruik te maken van braille. Deze personen zullen met hun restvisus nog voldoende kunnen lezen en schrijven mits ze gebruik maken van vergrotingssoftware of van een loep die voor hun visuele aandoening voldoende vergroot. 

Het is een meerwaarde om als zwaar slechtziend persoon of blind persoon braille aan te leren omdat dit de zelfstandigheid van die persoon enorm vergroot. Braille is tot op heden het enige lees- en schrijfsysteem voor deze personen. Spelling en woordbeelden blijven hierdoor gekende materie, noodzakelijk om onafhankelijk in het dagelijkse of professionele leven te kunnen functioneren.”

Nieuwe technologieën hebben braille inmiddels geïntegreerd. Dankzij de brailleleesregel, of de Canute, kunnen teksten en e-mails gelezen en geschreven worden op een computer, smartphone of tablet. Grote smartphonefabrikanten hebben toegankelijke apps ontwikkeld (zoals VoiceOver en TalkBack), waarmee je zelfs op een touchscreen berichten kunt schrijven in braille. Volgens ons onderzoek maakt 8,4 % van de respondenten dagelijks gebruik van digitale braille.

Waardevolle loketten

Wanneer blinde personen zich zelfstandig verplaatsen, kunnen ze rekenen op bepaalde aanpassingen die speciaal voor hen zijn bedoeld. Op straat en in openbare ruimtes helpen geleidelijnen en tactiele tegels hen bij de oriëntatie. 68 % van de respondenten vindt deze voorzieningen belangrijk of zeer belangrijk. Braillepanelen en 3D-maquettes worden door 48 % positief gewaardeerd.

Maar de belangrijkste hulp in de openbare ruimte blijft – en met voorsprong – menselijke interactie. 85 % van de respondenten vindt het zeer belangrijk of belangrijk om te kunnen rekenen op een begeleider of assistentie, vooral vrouwen, 55-plussers en blinde personen. Terwijl automaten en zelfscankassa’s steeds talrijker worden, vindt bijna iedereen het essentieel om toegang te hebben tot een loket en personeel in openbare plaatsen (72 % vindt dit zeer belangrijk en 24 % belangrijk). 85 % maakt regelmatig gebruik van deze service, die langzaam verdwijnt – vooral werkenden, vrouwen en personen tussen 35 en 54 jaar.

De beschikbaarheid en behulpzaamheid van het personeel wordt beoordeeld als uitstekend door 11 %, goed door 38 % en voldoende door 33 %, wat neerkomt op 82 % positieve beoordelingen. Blinde en slechtziende personen verwachten van deze diensten dat ze advies en informatie geven (72 %), correct de weg wijzen (71 %), helpen bij het invullen van formulieren (70 %), helpen bij het kopen van tickets of het regelen van afspraken (40 %).

Touchscreens: een problematische technologie

Betaalterminals, parkeerautomaten, menu’s en instructies via QR-codes en informatiezuilen werken steeds vaker met touchscreens. Dit vormt een obstakel voor veel blinde en slechtziende personen, die de herkenningspunten op de toetsen van de klavieren van vroeger missen.

Betaalterminals en geldautomaten met touchscreens zijn problematisch voor 53 % van de respondenten. Wanneer ze moeten betalen, probeert 41 % op goed geluk hun pincode in te voeren, keert 34 % terug met een begeleider om veilig te betalen, geeft 18 % hun code aan de handelaar of begeleider, ziet 16 % af van hun aankoop, gebruikt 2 % Apple Pay of Payconiq, betaalt 1 % contant.

“Ik voel me in de val gelokt,” zegt Samy, een slechtziende jongeman. “Geldautomaten worden steeds zeldzamer in Brussel en deze terminals vertrouw ik niet.”

De Europese Toegankelijkheidswet zal vanaf 28 juni eisen dat deze terminals volledig toegankelijk worden. Na deze datum moeten nieuwe modellen aan deze eisen voldoen, maar bestaande touchscreens mogen blijven.

“Aangezien een terminal tot 20 jaar meegaat, is het cruciaal om alternatieven te voorzien. Betalen met een smartphone is bijvoorbeeld een optie, maar het vereist wel enige training. Wij bieden die aan bij de Brailleliga,” zegt Julien Rolin, diensthoofd van de dienst technische aanpassingen.